چنگ قديم (‌اوّلين ساز زهي)

بشر اوليه ،‌اولين ساز را وقتي در حال شكار بود كشف كرد. وقتي كه اولين رشته را بر سر كمانش نصب كرد و متوجه شد موقعي كه با آن تيرش را پرتاب مي كند ، صدايي توليد مي شود. ( و هميشه همان صدا توليد مي شد). او دو رشته به طول متفوت قرار داد و اوّاين چنگ متولّد شد.

كمان خميده تر شد و شكل خميده ي چنگ و پيانو را ايجاد كرد.

پن-فلوت ( ساز دهني سرخپوستان) (2000 پيش از ميلاد)

وقتي او در اوّلين تفنگ بادي اش دميد صدايي جالب فضا را پر كرد. كه در ذات صدايي بود كاملا ممتفاوت بود و اين آغاز اولين سازهاي بادي مثل فلوت بود.

در حدود 2000 پيش از ميلاد ؛‌او چند ني را به هم متصل كرد و اولين پن-فلوت ساخته شد كه بعدها الهام بخش يك مهندس يوناني به نام Ctesibius شد تا بتواند بيش از يك صدا از هر ني ايجاد كند. براي اين كار او اولين ساز دكمه اي جهان به نام Hydraulis را ساخت.

Hydraulis (250 قبل از ميلاد)

هيدراليس قديميترين جدّ ارگ هاي مدرن امروزي كليساهاست. اين ساز بر اساس شيوه ي فشرده سازي هوا با كمك آب كار مي كرد. ( كلمه ي يوناني Hydraulis در معنا با آب ارتباط دارد)

مانند ارگ هاي فلوتي امروزي ،‌هر نيِ Hydraulis براي يك نت خاص ساخته شده بود.

مُنو كورد ( قرن 6 قبل از ميلاد)

اما قبل از آن در مورد سازهاي زهي اتفاق جالبي رخ داد. در قرن 6 قبل از ميلاد، وسيله اي به نام منوكورد براي اندازه گيري فواصل موسيقي مورد استفاده قرار مي گرفت. نكته ي جالب و جديد اين بود كه يك رشته اين بار در طول يك جعبه ي صوتي عميق كشيده شده بود كه به صداي حجم صوتي بيشتري مي بخشيد.

ايده ي اصتفاده از جعبه ي صوتي در تحول پيانو نقش مهمي داشت.

Psaltery (2800 قبل از ميلاد)

تولد Psaltery يونان قديم ( اپيگونيون) حداقل به سالهاي 2800 قبل از ميلاد مي رسد اما خوب اين ساز در قرن هاي 14 و 15 مورد استقبال عمومي قرار گرفت. يك جعبه ي صوتي داشت كه بر روي آن جندين رشته بسته شده بود و با انگشتان يا زخمه ،‌به آن ها زخمه زده مي شد.كه كم كم اين ساز به شكل گيري هارپسيكورد كمك كرد.

اما قبل از آن بگذايد دالسيمر را بشناسيم. (همان سنتور خودمان براي مشاهده ي اسامي مختلف سنتور در جهان به اينجا مراجعه كنيد: wikipedia : Dulcimer _مترجم)

Dulcimer (800 قبل از ميلاد)

دالسيمر يك ساز قديم ايراني است كه حتي در زمان مسيح هم بود و با وجود شباهت ظاهري به Psaltery يك مشخصه ي ويژه داشت: به جاي زخمه زدن به سيم ها بر آن ها با چكش (‌مضراب) هاي چوبي ،‌ضربه زده مي شد.مضراب هاي چكشي چوبي بر سيم ها ضربه مي زنند و آن ها را به ارتعاش در مي آورند همانطور كه در پيانو سيم ها اينگونه مرتعش مي شوند.

مُنوكوردِ صفحه كليد دار (1157 بعد از ميلاد)

حدود اواسط قرن 12 سازي بود كه «منوكوردِ كليد دار» ناميده مي شد. سيم هاي بيشتر به آن اضافه شد و تانژانت هايي در انتهاي دكمه ها قرار داده شد كه مي توانست چند نت را در برخورد ايجاد كند ( تانژانت به معني مماس است حتما درس مثلثات اول دبيرستان را به ياد مي آوريد،‌در اين جا هم در موقع برخورد به رشته برخورد كرده و سر مي خورد و عبور مي كند _ مترجم). در نهايت اين ساز شكلي شبيه كلاويكورد داشت. در بخشي از سيم كه مرتعش نمي شد يك خفه كننده قرار داده بودند كه وقتي تانژانت كليد را رها مي كرد امكان خفه كردن صدا وجود داشت.

كلاويكورد (1400 پس از ميلاد)

كلاويكورد ساده ترين و معمولا كوچكترينِ سازهاي زهيِ صفحه- كليد- دار است. در ابتدا اين ساز حدود 10 رشته داشت و هر رشته مي توانست 2 نت متفاوت ايجاد كن چرا كه دو تانژانت در دو نقطه ي متفاوت داشت بعدها براي هر رشته تنها يك تانژانت قرار داده شد.

براي خفه كردن صداي آن ها از نواري از نمد يا پارچه استفاده مي كردند. جنس استيل براي رشته ها در اواسط قرن 14 مورد استفاده قرار گرفت در حالي كه از طلا ، نقره، برنج، زه (روده ي به هم تافته) وموي دم اسب نيز استفاده مي كردند. امروزه نايلون نيز مورد استفاده قرار مي گيرد. تنها در 1835 استفاده ي از استيل بسيار پررنگ تر شد.

ارگ كليسا (‌شروع از قرن 8 پس از ميلاد)

اگر به قرون اوليه پس از ميلاد برگرديم،‌متوجه تغييرات زيادي كه بر روي ساز ارگ در جهان رخ داد مي شويم. در عصر امپراتوري يونان و رم ، Hydraulis تنها شامل هفت نت اصلي (‌دو ر مي فا سل لا سي ) مي شدو اما بعد از معرفي Hydraulis به كليساي كاتوليك غرب در قرن 8 ب.م. ، كم كم به شكل سازي پيشرفته تر با طاهري متفاوت و صفحه كليد جديد تكامل پيدا كرد.

ارگ كليسايي اولين ساز كليد دار بود كه از همه ي 12 نت اصلي در آن استفاده مي شد( A, A#, B, C, C#, D, D#, E, F, F#, G, و G #) چرا كه سيستم هاي موسيقي اوليه در آن زمان به طور كامل تعريف شد. وزن دكمه ها بسيار زياد بود طوري كه آن روز هاي به نوازنده هاي ارگ ،‌كوبنده ي راگ مي گفتند. فكرش را بكنيد!

چيدمان فعلي دكمه ها (‌بر اساس نقاشي هاي پيدا شده) درسال 1361 و دريك هارپسيكورد زخمه اي شكل گرفت.

هارپسيكورد(1420 ميلادي)

هارپسيكورد احتمالا در ايتاليا و حدود 1420 شكل گرفته. رشته هاي آن توسط صفحه كليد زخمه زده مي شوند. اشكال و اندازه هاي آن بسيا ر متفاوت بوده و در زمان ملكه اليزابت ، «ويرجينال» ناميده مي شدند. اصطلاحي كه امروزه در انگليسي به نوع خاصي از هارپسيكورد گفته مي شود كه در آن رشته ها موازي با صفحه كليد باشد.

Spinet (1682 ميلادي)

به دنبال كلاويكورد آمد و سپس اوّلين هارپسيكوردِ دقيق وارد شد. ممكن است نامش را از مخترع ايتاليايي خود ، Giovanni Spinnete گرفته باشد و يا از محور تيغه ها ي مورد استفاده در آن براي زخمه زدن به رشته ها ( spine = محور، ستون فقرات _ مترجم)

در 1982،‌ Henry Purcel ارگ نواز كليساي سلطنتي لندن بود. در آن زمان در بريتانيا Spinet بسيار محبوب تر از ساز «ويرجينال» بود و همين دليل استفاده ي Purcel از اين ساز در برخي از آهنگ سازي هايش بود.

در اين ساز نيز كه از خانواده ي هارپسيكورد بود،‌رشته ها با زخمه زدنِ جك ها نواخته مي شد. در واقع Spinet پلي بود در زمان ، بين ويرجينال هاي جعبه مانند و هارپسيكورد هاي راحت و مناسب.

مخترع پيانو چه كسي بود؟

Bartolomeo Cristofori di Francesco كسي بود كه نخستين پيانو را اختراع كرد. 

1709 سالي مهم در تاريخِ پيانو است چرا كه «پيانو-فورته» (نام كامل ساز پيانو _ مترجم) در آن سال ساخته شد.

نويسنده اي با نامِ Scipione Maffei در مقاله اي كه رابع به پيانو فورته نوشته، آورده است كه Cristofori احتملا كسي است كه جهار هارپسيكورد با صداهاي بلند و آرام ساخت.

Maffei مي نويسد:" هركسي مه از موسيقي لذت مي برد مي داند كه يكي از اصولي كه با تجربه هاي اين هنر از آن براي شگفت زده كردن شنونده استفاده مي كنند،‌تغييرات در شدت نرمي و بلندي صداست.

Bartolomeo Cristofori در 4 ماه مي متولد شد (1655-1732) او طراح و سازنده ي هارپسيكورد بود،‌در سال 1688 شهرت او توجه پرنس فلورانس، Ferdinando de Medici پسر دوك بزرگ توسكاني، را جلب كرد. پرنس 40 هارپسيكورد و اسپينت داشت و Cristofori را هم براي سر و سامان دادن مجموعه اش و هم براي ساخت انواع جديد استخدام كرد.

Cristofori در حدود سال 1700 شروع به كار بر روي سازي كرد كه شدت صدا متناسب با شدت فشار و ضربه به دكمه ها تفاوت كند . به جاي استفاده از قسمت استخواني پر پرنده براي زخمه زدن Cristofori روشي را ابداع كرد كه در آن به رشته ها توسط چكش ها يي با پوشش چرم گوزن از زير ضربه زده مي شد.

او دو هارپسيكورد با شيوه ي كار بازگشت ساخت ،‌ببينيم اين شيوه ي كار چيست؟

مكانيسم بازگشت( Escapement _ ترجمه بر اساس شيوه ي كار و نه لزوما معناي لغوي انجام شده مترجم)

مورد جديد مربوط به اين شويه اين بود كه در آن نه مانند هارپسيكورد زخمه زده مي شد و نه مانند كلاويكورد تانژانت وجود داشت. در عوض چكش هايي (‌مضراب هايي) به سيم ضربه مي زدند. دقيقا به همين دليل به اين سازها « هارپسيكورد چكشي » مي گويند.

در اين مكانيسم ،‌چكش آزادانه حركت مي كند ( ونه در كنترل مستقيم و بي واسطه ي نوازنده) ، و وقتي به سيم برخورد مي كند دوباره به جاي اول بر مي گردد تا شرايط براي ضربه ي بعدي فراهم باشد. و اين مشكل اصلي بود! اگر نوازنده پيانو بخاهو نتي را فورا تكرا كند بايد كمي منتظر برگشت چكش به سر جاي اولش بماند! اين مشكل در قرن بعدي هم وجود داشت و هنوز نوازنده كنترل كاملي برروي بازگش چكش به جاي اولش نداشت.

اما به هر حال مكانيسم چكش Cristofori آن قدر خوب طراحي و ساخته شده بود كه تا 75 سال بعد هيچ روشي به اين ظرافت و دقت ابداع نشد. و در واقع حركت پيچيده ي پيانوهاي امروزي از همان ايده ي اصلي او ريشه مي گيرد.

باقي زندگي Cristofori

Cristofori حدود 20 تا از پيانوفورته هايش را در بين 1709 تا 1726 ساخت. حامي مالي او، Ferdinando در 1713 مرد ،‌اما او همچنان براي جانشين بعدي پرنس كار مي كرد. اما در اوايل قرن 18 ،‌جانشين بعدي خاندان Medici او را رد كرد و او نير مانند بقيه كارهايش را به فروش گذاشت. پادشاه پرتغال يكي از سازهاي او را خريد.

در 1726 تنها تك نگاره ي چهره ي Cristofori نقاشي شدو كه در آن مخترع پيانو در كنار سازش ايستاده. دردست چپش كاغذي است كه احتمالا نقشه ي طرز كار پيانو روي آن بوده است. متاسفانه تك نگاره در جنگ جهاني دوم نابود شد و تنها عكس هايي از آن باقي مانده است.

او تا آخر عمر خود پيانو ساخت و در كارهاي خود بهبود انجام داد.

سازهاي نجات يافته!

سه ساز از پيانوهاي Cristofori هنوز باقي مانده است

يكي در موزه ي متروپوليتن نيويورك (1720)

يكي در Museo Strumenti Musicali در رم (1722)

و ديگري در Musikinstrumenten-Museum در دانشگاه Leipzig (1726)